Muuse Biixi oo Ka Hadlay Qaddiyadii Urur Siyaasadeedkii QARA N,Ayaan darrona ku Tilmaamay In Ururo la furo
 

Muuse Biixi oo Ka Hadlay Qaddiyadii Urur Siyaasadeedkii Qaranka, ayaan darrona ku Tilmaamay Ururo Siyaasadeedyo la furo

“Ururkaasi (QARAN) marna Sharci muu noqon. Waa sida qoladii shalay hadlaysay oo kale….Su’aashaasi ma aha Ururada ma la furaa mise lama furo. Su’aasha taagani waxa weeyi…….?

Hargeysa (TNN) – Guddoomiyaha Xisbiga Muxaafadka ah ee KULMIYE Muj: Muuse Biixi Cabdi ayaa ganaf ka ku dhuftay Furashada Ururo Siyaasi ah oo waqtigan Dalka laga sameeyo. Waxaanu sheegay in taa ka hor loo baahan yahay In Hay’adaha Sharcigu ansixiyaan, Distoorkana dib loo furo oo loo codeeyo. Guddoomiyuhu Waxa uu xusay in Urur Siyaasadeedkii Qaran aanay jirin wax sharci ah oo uu ku dhisnaa Hay’adaha ku shaqada lehna aanu soo marin. Waxa kale oo uu tilmaamay in Qofkii raba in uu tartamo oo ka qayb galo Siyaasadu uu xor u yahay Xisbiga uu doono in uu iska soo sharaxo.

Mar uu ka waramayay siyaasada dibada ee Xukuumada Xisbigiisu Hogaamiyo, waxa uu sheegay in aa nay marnaba ka joogi doonin Shir Caalami ah oo lagu soo casuumo isla markaana lagaga hadlayo   dana ha Somaliya, hasa ahaatee, aan wali taasi la gaadhin mar hadaanay jirin Xukuumad rasmi ah oo ka  tali sa Wadankii Soomaaliya. Muuse Biixi Cabdi, Guddoomiyaha Xisbiga Muxaafadka ah ee Kulmiye, waxa uu sidaasi ku sheegay waraysi gaar ah oo uu siiyay wariye Cabdicasiis Maxamed Cali (Maydhax) oo ka  tirs an bahda Wargeyska Foore. Waraysigan oo dhinacyo badan taabanayaa waxa uu u dhacay sidan:lehna aanu soo marin. Waxa kale oo uu tilmaamay in Qofkii raba in uu tartamo oo ka qayb galo Siyaasadu uu xor u yahay Xisbiga uu doono in uu iska soo sharaxo. Mar uu ka waramayay siyaasada dibada ee  Xuku umada Xisbigiisu Hogaamiyo, waxa uu sheegay in aanay marnaba ka joogi doonin Shir Caalami ah oo  la gu soo casuumo isla markaana lagaga hadlayo danaha Somaliya, hasa ahaatee, aan wali taasi la  gaad hin mar hadaanay jirin Xukuumad rasmi ah oo ka talisa Wadankii Soomaaliya. Muuse Biixi Cabdi, Guddo omiyaha Xisbiga Muxaafadka ah ee Kulmiye, waxa uu sidaasi ku sheegay waraysi gaar ah oo uu siiyay wariye Cabdicasiis Maxamed Cali (Maydhax) oo ka tirsan Telefishanka Qaranka Somaliland. Waraysigaas oo dhinacyo badan taabanayaa waxa uu u dhacay sidan:

S: Ugu Horayn, Guddoomiye, Nooga Waran Guulaha La Taaban Karo Ee Xisbigiinu Ku Tallaabsaday Tan Iyo Intii Uu Ku Guulaystay Talada Dalka?

J: Horta sideedaba bani aadamku waagii baryeyba horumar ayuu sameeyaa Ummaduna markhaati ayey ka tahay waxaanu qabanay muddadadaa sideeda bilooda ee aanu talada haynay, ee dhaqaale leh, nabadgalyo leh, waa taa loo jeediyey dhinicii horumrka waa taa shaqaalihii dawlada oo 20-kii sano ee ugu dambeeyey aan lahayn tiro koob kuwii aan aqoon lahayn waxbaa la baray dadkii shaqada doonayey waxa la yidhi soo mara Hay’ada shaqaalaha oo qofku aqoontiisa iyo kartidiisa qaranka ha ugu shaqeeyo oo si aan waafaqsanayn sharciyada shaqaalaha qaranka qofku aanu u shaqayn karin. Qofka shaqeeyaa xuquuq ha yeesho, waxa la qaaday, waad ogtihiin wasaarada Caafimaadku Gobolada iyo Degmooyinka Dalka waxay habaysay shaqaalihii Caafimaadka. Oo loo doonay dhaqaale lagu hawlgaliyo iyo hawshoodu sidii hore si ka wanaagsan loo dardar galiyo. waxaad ogtihiin miisaaniyadii qaranku in ay 70% korodhay, in qofkasta oo dawlada u shaqeeyaa loo labanlaabay mushaharkii. Waxaynu ognahay sida caalamku ugu soo joogsaday Somaliland, sidii wanaagsanayd ee doorashadu u dhacday, sidii laysugu wareejiey taladii dalka cidii laga guulaystay iyo cidii guulaysatayba. Waxaynu ognahay sidii loo xalliyey dhibaatadii bariga oo si miyir qabta ahayd oo mararka qaarkii dadku u qaataan si jilicsan, waayo markaad nabada doonayso ee aad istidhaa si waayeelnimo wax ku xali ninka aan caqliga lahayn wuxuu moodayaa inaad jilicsantahay. Si miyir qaba oo walaalnimo oo nabad doon ah ayaa lagu galay oo ku socotay oo aan jecelahay inay sidaa ku dhamaato, ilaahayna haynaga qaboojiyee,waxay ila tahay in waxyaabaha aanu qabanay in dadku aamineen dawlada. ma lihi 100% waxbaanu qabanay, waa bilaw, talaabooyin waawayna waanu qaadnay mudadaa gaaban oo waxa ka mid ah biriijka labaad ee Hargeysa. hawl yar maaha.

S: Mudane Guddoomiye,Waxaad Ku Celcelisay Dhismaha Biriijka Labaad. Miyaan La Odhan Karin Xukuumadii Hore Ayaa Badi Dhistay Ee Idinku Kaabadii Sadexaad Ayaad Ku Darteen?

J: xukuumadii hore wixii ay dhistay waanu ku amaanaynaa. Kaabadaa sadexaad ee aanu dhisnay ayaaba sed ah, sided bilood hadaanu kaabad ku dhamays tirnay kuwa kale waanu bilaabi doonaa. Kumaanaan odhan anagaa bilawnay oo dhamaynay ee waxay ka mid tahay guulaha Somaliland ee xukumadii hore bilawday anaguna aanu muddo gaaban ku dhamaynay ee aan nala jiitamin.

S: Dhinaca Siyaasadda Arimaha Dibada Maxaad Talaabo Ka Qaadeen?

J: Taa waxaan filayaa inaad markhaati ka tihiin Somaliland maqaamkeedu halkuu joogay sided bilood ka hor iyo maanta halkuu joogo. In uu aad uga sareeyo ayeynu wada arkaynaa.waxaynu arkaynaa wasiiradii halkan inoogu yimi heer dawladeed ayey ahaayeen waxay ila tahay in dawladani si fiican u iib gaynayso qadiyadda Somaliland.

S: Waxa Jirtay In Wakhtigii Xukumadii Hore Aad Ku Dhaliili Jirteen Inaan Somaliland Gor Gortan Iyo Wada Hadal La Galin Soomaliya, Meelna Aanay Wada Fadhiisan. Waxa Nagu Maqaalo Ah In Wasiirka Arrimaha Dibada Somaliland Shir Kala Qayb Galay Wasiirka Arimaha Dibada Soomaliya, Arimahaasi Miyaanay Ahayn Wixii Aad Ku Dhaliili Jirteen Xukumadii Hore?

J: Markaanu mucaaridka ahayn iyo imika iyo hadhawba waanu ka soo horjeednaa wax Alla wixii Somaliland qiimaheeda dhex gaynaya Soomaliya. taasi waa biyo kama dhibcaan. Soomaaliya waxaynu gorgortan la gali karnaa inagoo laba dal oo isku mid ah. Iyaguna waa Soomaaliyadii Talyaaniga inaguna Somaliland ayaynu nahay. Wax ka hooseeya iskuma hor fadhiisan karno. Wasiirka Arimaha Dibaduna waxa uu ka qayb galay Shir Caalami ah, wasiirka dibada Soomaaliyana shirkaasi ayuunbuu ka qayb galay. Shirkaasi Dawlada Ingiriiska ayaa Hogaaminaysay. Shirarka Caalamiga ahna uga baaqsan mayno Soomaliya ayaa ka qayb gashay. Waa in aynu u tagnaa oo waliba xaqeena ka goosanaa. Maxaynu shir caalami ah uga qayb galayna la odhan maayo. Arintaasina Dad badan ayay buuq ku abuurtay oo is af garan waa badan ayaa ka dhashay. Laakiin, Xaqiiqadu waxay tahay inaga oo Laba Dawladood ah ayaa la inagu casuumay oo ka qayb galnay.

S: Miyaanay Haboonayn In Somaliland Ka Baxdo Xayndaabka Ah Soomaaliya Lala Hadli Maayo Oo Xukumadani Hor Fadhiisato Oo Aqoonsiga Somaliland Halkaasi Ka Dhaw Yahay?

J: Adeer inan yar ayaad tahay, wax badan ayaa kaa khaldane ilaa Maalintii Somaliland lagu dhawaaqay hal mawqif ayaynu leenahay. Soomaliya waxaynu wada hadli karnaa Anaga oo laba Dawladood ah. Xayndaabka aad leedahay Jabi ma Gal, Ma Mudug ayaynu la hadalnaa, ma Puntaland ayaynu la hadalnaa, Ma Shariifka iyo Inta Xamar ku oodan ayaynu la hadalnaa ma Xasan Daahir Aways ayaynu la hadalnaa, ma Al Shabaab ayaynu la hadalnaa. Ma waxaynu la hadalnaa Ninka leh Somaliland ayaan Xukumaa, ee labada gidaar ee Xamar ku xayndaaban, ee waliba ay dulmi tahay in UN-ta iyo IGAD ba ka dhagaystaan. inaga Hawsheenu waxa weeyi in aynu IGAD iyo UN-taba u sheeegno in aynu nahay Qaran Madax bannaan oo ka Xuquuq badan Soomaaliya. Iyaguna aaminaan in aanay Somaliland xukumin. Iyaguna ay ka aqbalaan in aanay Soomaali matalin ee qolo qolo u kala jabeen, markaa yaan xayndaabkaad sheegayso u jabiyaa xageed igu wadaa adaan ku waydiiyee.

S: Warbaahinta Qaarkeed Waxa Ay Qortay In Madaxwaynaha Somaliland Ka Qayb Galayo Shir Lagu Qabanayo Maraykanka Oo Ay Ka Soo Qayb Galayaan Shariif Iyo Faroole, Arinkaasi Maxaa Ka Jira?

J: Waa ii maqalkaagaa. U malayn maayo, in Siilaanyo dhex fadhiisanayo labadaasi.

S: Siyaasiyiin Badan Oo Ka Mid Ah Xisbiga Kulmiye, Waxa Ay Soo Jeedinayaan In La Furo Ururo, Xisbiyada Qaarkoodna Way Ka Soo Hor Jeedaan Arrintaasi Sideed U Aragtaa?

J: Anagu Barnaamijkayagii ayaanu ku qornay in qof waliba itaalkii cararo oo Dimuqraadiyadu balaadhato. Horena waanu u sheegnay hadana waanu leenahay. Su’aashaasi ma aha Ururada ma la furaa mise lama furo. Su’aasha taagani waxa weeyi sidee loo furaa, illayn maanta odhan mayno waa la furee yaaca ee sharciyad ayay u baahan tahay, ammaan (security) ayay u baahan tahay, maamul (Admistration) ayay u baahan tahay.. Su’aashu waxa weeyi ma inoo diyaar yahay Weelkii Ururo lagu furan lahaa. Gobolada iyo Degmooyinku ma kala xadaysna. Waa Sideetan Degmo iyo 13 Gobol, intooda badan Golayaasha sharcigu ma ansixin. Mana kala xadaysna. Waxaynu u baahanay Administration sharcigeena Doorashooyinka ah ilayn Ururada Doorasho ayaa la furanayaaye. Laba Xildhibaan oo aanu midi Cod ku soo bixin ka kalena Shan Kun
oo cod ku soo baxay ayaa cod wada bixinaya, miyaanay Cadaalad darro ahayn. Gobolo dhan Sool iyo Sannaag bari ayaynaan gacanta ku hayn Maamul ahaan, siday ku soo baxayaan Maxaa laga yeelayaa. Xisbiyo Sideed Sanno dhisnaa oo Deegaanka iyo Baarlamaankaba Xildhibaano ku leh, ma xaqbaa in la yidhaa waxba ma tihidine Ururo la tartama. Waxay u baahan tahay Gogol xaadh sharci ah, waxay u baahan tay Security iyo Administration. Su’aashu waxa weeyi kuwaasi ma inoo bisil yihiin. Ma aha in aynu fawdo galno inaga oo is leh wax hagaajiya. Lama diidana, in Ururo la furto. Laakiin, waxa loo baahan yahay Sharciyadii iyo sidii loo kala hagi lahaa.

S: Urur Siyaasadeedkii Qaran, Xisbiga Kulmiye wuu difaacay Adna aad ka mid ahayd oo sheegayay in ay Xaq ku taagan yihiin, Xisbigiinana way ku soo biireen iyaga oo sheegay in ay yihiin Xisbiga Kaliya ee xadhigoodii Sharci darro ku tilmaamay, Maanta miyaanay Siyaasiyiin sidoodii Xisbiyo samaysan karaa soo bixi Karin.?

J: Nin kasta oo raba in uu fikirkiisa cabiro ama siyaasad ka qayb galo waa soo dhawaynaynaa. Shalay Ragbaa hadlayay oo lahaa ha la furo Ururada, laakiin, sharciyadaanu isku haynaa. Markaynu sharciyad iyo Liisan u helno waa Xisbi. Laakiin, in aad imika tidhaa Urur baan furanayaa oo aad I dhaliisho Maxay noqonaysaa. Shalayna waxaanu lahayn waar Nimanku haday Fikirkoodii cabireen Maxaa loo xidhayaa la dooda. Taasi Maantaba waan leeyahay mana ogoli in Siyaasi fikirkiisa cabiraya la xidho. Waanan difaacayaa.

S: hadii imika la yidhaa Urur baan furanayaa, Xisbiyadana waan barbar wadayaa, Maxaa laga yeelayaa?

J: Masuulka Xilka waxa loogu dhiibtay in uu Dadka kala wado, Ninka doonaya in uu Urur furtaa Sharciyada ha u soo maro. Xeer No. 14 ayuu ahaa, waana la baabiiyay. Markaa Xisbi baan furanayaa ma aha Liisan Tukaan oo Dawlada Hoose laga soo qaadanayo. Su’aashu waxay tahay xisbiyo kale ma u baahanahay waa in ay ku noqotaa golayaasha sharci dajinta waa in aynu distoorkii badalnaa oo dib cod loo qaado.waynu koraynaa maalinba inbaa la korinayaa kala saar sharciyada iyo qof fikirkii. waxaanan ogolahay nin wal oo doodaya inaanu fawdo ina galin. ma diidanin dhaliil, ma diidanin ninka tartamaya. Tartankana hadii imika la hayo sharcigiisii waanu soo dhawayn lahayn.

S: Urur Siyaasadeedkii Qaran Samayntiisu Ma Sharci Bay Ahayd Mise Sharci Darro?

J: ururkaasi marna Sharci muu noqon. Mana soo marin Hay’adihii Sharciga ahaa. Waa sida qoladii Shalay hadlaysay oo kale ee UDHIS baa ka mid ah. Qofku wuu isku abaabuli karaa Urur wuu noqon karaa. Laakiin, ilaa uu sharciyad helo Urur Siyaasadeed Doorasho ka qayb gala ma noqon karo, ilaa uu sharciyada iyo xuquuqda soo maro.

S: Qaran Markay Idinku Soo Biirayeen, Waxay Tilmaameen In Kulmiye Yahay Ka Kaliya Ee Difaacay Sharciyadoodana Ogol, Maantana Waxaad Leedahay Sharci Muu Ahayn?

J: May odhan, adigu sidaad doonayso ha u dhigin. Waxay yidhaahdeen Xuquuqdayada iyo fikirkayaga Xisbiga kaliya ee difaacayaa waa Kulmiye. Maantana waan ogol nahay. Dawladana way ka mid yihiin. Haday Urur Furanayaan Sharciyada ha u soo maraan.

S: Mujaahid Ibraahim Dhego-Wayne Waxa Uu Sheegay In Loo Baahan Yahay Ururada Mar Hadii Xisbiyadani Jira Hogaankooduna Beel Isku Mid Ah Yahay, Bal Arrintaa Ka Warran?

J: Bal Ii Macnee Maba Garanayo Waxaad Sheegayso. Yaa Ka Guddoomiye Ah Seddexda Xisbi. UDUB Yaa Ka Guddomiye Ah.

S:: Ibraahim Waa Sida Uu Hadalka U Dhigay?

J: Aniga, adiga ayaa sidaa iigu dhigay maba maqlin Ibraahim.

S: Guddoomiyaha Ololaha Galbeedka Ee Xisbigaagu Waxa Uu Sheegay In Loo Baahan Yahay In Ururo La Furto Madaxwaynahana Taasi Laga Sugayay.Adigu Ka Hor Inta Ayna Heerkaa Gaadhin Ma Ka Wada Hadasheen In Ay Macquul Tahay Iyo In Kale?

J: imika cid kulmiye ah oo arintaa wada iima aad sheegin. Baashe Cabdi Gabboobe, waxa uu ka mid ahaa Ururkii aanu is kaashanay ee Qaran, wax laga wada hadlayna Anigu garan maayo. Ninka Kulmiye ah ee Xisbiga ka mid ah Anigu waan ogolahay in uu Xisbiga ka dhex tartamo. Ninka kale ee doonaya in uu Meel kale ka tartamana xaq buu u leeyahay oo waa Muwaadin waanan soo dhawaynaynaa. Ninka Kale ee Kulmiye ah ee Kulmiye ka biyo diida, isna Xaq buu u leeyahay. Wuxuunbaa Muhiim ah in aynu ilaalino ciyaartaa Kubadda ee aynu wada ciyaarayno Sharcigeeda. cid diidi karaysaa ma jirto. Waayo waxaynu nahay Dad Dimuqraadi ah oo tartan ku soo baxay. Waxa weeyi Sharcigaa Kubada ee ina kala hagaya si wanaagsan aynu u wada ilaalino. Nina looma diidi karo Xisbiga gudihiisa iyo Xisbi kaleba, Qofku waa xor. Waayo sharcigeena ayaa sidaasi ah. Laakiin, waa in ayna taasi fawdo ina gelin oo sharciga aynaan gacanta ku qaadan. Imika ii suurtoobi mayso hadaan idhaa halkan Xisbiga waxaan doonaan ku samaynayaa. Sharcibaanu leenahay ma dhaafi karo. Markaa Nin waliba waa in uu sidaasi ogolaadaa.

Source: Togaherer