DALKA MA MADAXWEYNAHA IYO KU XIGEENKIISAA LEH

Markaad salaad tukaneyso waa xiligeed iyo qiblada ood u jiheysato, hargo iyo saamo haddaad gadaneysana waa tanfiid, duunyo nool haddad baayacaysna waa shirrabaad ha la mariyo. Haddaynu dib u raadraacno dhaqankeenii reer guuraaga ahaa xoolaha halka loo rarayo sahan ayaa laga horeysiin jirey si looga baaraan dego in aan goobtu dulin iyo dugaag midna lahayn; haddii xoolo la aroorinayana ceelalyo ayaa laga sii horeysiinjirey.

Nidaamka dowladeed ee distoorkeenu ku salaysanyahay ayaa isna ina faraya in labada jago ee xukumka dalka qabanayaa noqdaan madaxweyne iyo madaxweyne-ku-xigeen; sidaas ayey xisbiyada dalka ka jiraa ku soo xushaan cidda labadaa jago ugu tartami doonta.

Sidaa xaalka dalku yahay waxa cad in labadii masuul ee dalka lagu aamin in ay la soof daran habaabeen hawshii loo igmady, lamana garan karo hadday sidan ku sii socdaan halka dalkani ku dambeyndoon.

Marka aynu eegno sida xaalka Xisbigii Kulmiye iyo xukuumaddii mateleysey maanta yahay, ayaa waxa marag madoon ah in aan cidiba isweydiin in lammaanaha madasha la keenaya wada shaqeyn karaan iyo in kale. Halka shirrabaadu ka fashilantay waxa weeye meesha maxlal iyo maqaarsaar ku gee mooyee, waxan la isku qobtolayo ma wada jaanqaadi karan dhan dabeecadeed, dhaqan, diineed, dadnimo, aqoon adduunyo, iyo akhlaaqiyaat iyo qiyamka bini Aadamnimo lagu qiimeeyo .

Ma aha markii koowaad, labaad, ama seddexaad ee aynu maqalo Madaxweynihii iyo ku xigeenkiisii ayaa taladii dalka isku maandhaafsan! Iyaba waa darxumo inagu soo maqneyd ma maantaynu dacartii abwaan Qaasim (Ahun) sheegi jirey leefnay! Alleylehi intaynu si fiican u cantuunay ayey labadii dhegoodba in dilaaceen!

Waxaynu maqalaa madaxweyne ku xigeenka Md. Cabdiraxmaan Cabdillaahi Ismaaciil oo ku cabana in aanu haba yaraatee talada dalka waxba ku lahayn; mararka qaarkoodna doorbiday in aanu sooba shaqo tegin oo gurigiisii hoosta ka xidhay ama dalkaba ka dhoofay oo hadba ergo loo dirayo.

Garbis iyo gardaro garab og ayaa hagardaamooyin dadban la daba joogta madaxweyne-ku-xigeenta laga soo bilaabo maalintii xilka loo dhaariyey. Dadka madaxweyne ku xigeenka sidaa ula dhaqmaya ummaddu umay codeyn e' waa rakaab liita oo xarunta madaxtooyada buux dhaafiyey. Madaxweynuhuna waxa xafiiskiisa ka socda wuu la socdaa in uu wax ka qabtona diyaar uma aha.

Madaxweyne ku xigeenku hadda wuxu ku hambaabiray qorshan cusub ee xeerkii lagu dhaqan gelinayayna la diyaariyey iyo mansabkiisii oo la dmacsanyahay in daaqadda laga tuuro. War muceedyo sugan ayaa tibaaxaya in qodobka distooriga ee haddii madaweynaha xaalaado hawl gudashdiisa la xidhiidhaa la soo darsaan in sida distoorku dhigayo si ka duwan loo maaraeeyo; xaaladadaha distoorku tilmaamay lagu bedel qaab
DHAXALTOOYO oo xisbul Xaakimku soo xulayo cidda madaxweynaha hawl gaba bedeleysa. Waa distoorkii dalka oo hadba qabcad dhulka lala simayo.

Xaqiiqada dhabta ah ee jirtaa iyo wax ka bedelka distorku waa sidaase ummad yahay ku abshira. Distoor jebinta noocan ihi waxay inoo horseedi jahawareer hor leh sida ay xukuumadda iyo inta danaha gaarka ah leh ee dalkan u maleegeysa dabinada; ummadduna wey aragtaa oo weynu ka dheregsannahay cidda dalkan minjixaabinaysa; iyaada oo faahfaahsan ayaa warbaahinta lagu soo bandhigi ka dibna waxaynu ogaan quraaraddan kala jabaysaa cidda ay caano ka daataan ha la arko. Hadday xukuumadani dalka cagta u dhigi weydo ummaddu waxay odhan waa la idinku khasaaraye deg deg noo dhaafa.

Haddaynu taariuikhda dib ugu noqono markuu allah ha u naxariistee Marxuum Muxamed Xaaji Ibrahim Cigaal xaalad caafimaad Koonfur Afrika loogu qaaday wuxu ku dardaarmay in sida distoorka qaranka ku qoran aan hal xaraf laga bedelin oo sideeda loogu dhaqmo. Sidaas ayey taladii Cigaal ahayd, Kulmiye iyo dirkiisiina taladay la shir yimaadeen waynu aragna.

Waxa lagama maarmaan ah in Madaxweynaha iyo ku-xigeenkiisu aya hawsha ay ummadda u hayaan in ay daacadnimo iyo hagar la'aan u wada shaqeeyaan. Haddii distoorku awoodii dalka hal shakhsi gacanta u geliyey waa in hoose loo eego.

Madaxweyne ku xigeenka mid baa seegan: Shirkii Golaha Dhexe ee Xisbiga ee magaalada Burco ku tala galku wuxu ahaa in Cabdiraxmaan Aw Cali Faarax sidii doorkii horeba ay ahayd in aan jagada madaxweyne ku xigeenka cidi kula tartamin. Md. Axmed Muxamed Maxamuud awood sheegashao iyo mulkiyaddii xisbiga oo uu isagu leehyahay ayaa Cabdiraxmaan Aw Cali Faarax si badheedh ah loogu muquuniyey. Md. Madaxweyne ku xigeenoow haddu xaajigu talo wadaag ku talo galay Cabdiraxmaan Aw Cali oo ummadda qaderin iyo karaamoba ka mudin sidii foosha xumayd ulama dhaqmeen. Ku xigeenoow adigana meeshaba lama soo dhigin in aad waxa talo ah ku yeelato.

Distoorka dalka kuma qeexna in madaxweyne ku xigeenku TAALO loo daawasho tago ahaado. Xaq wuxu u leeyahay in in uu qeyb ka noqdno oo uu taladiisa ka dhiibto hadba wixii dalka ka jira, madaweynahna marti uma aha umana daba fadhiisanayo e waa laba muwaadin oo qaranka u siman. Nashuushad ayaa madaxtooyadii dhex barriinsata oo barroosinka aasatay oo isu bahaystay in ay irridda ka saaraan madaxweyne-ku-xigeen ummadi doortay. Bal aynu eegn halka ay ku dambeyso.


Gebogebo iyo gunaanad:

Horta waa marka u horeysee dhaqanka noocan ah xagay kala yimaadeen labadan nin ee masuuliyaddii qaranka loo xambaariyey? Miyaan wax qaderin ah ama maamuus iyo sharaf looba hayn ummaddii sida hagar la'aanta ah ugu codeysey? Waxay taladu ku fiicnayd in Xisbi iyo xukuumadba khilaafaadkiina si asturan u dhammaystaan weydinkan dhinac walba ka holcaye.

 

Axmed Cali Sabeyse
February 7, 2013