Qofna
quruxdii Togdheer qurbahan kuma doorsanine, marka uu hobolka codka
macaan
C/lahi Qaboojiye heesta sida
habsamida ugu luuqaynayo dadbadan ayaa is waydiiya qurux da
Togdheer. Qaarbadan ayaa ku murma oo yidhaahda Togdheer miyaanay
ahayn meeshan dhirti la dabarjaray inta soo hadhayna ay bacdu
gaftinada ka lulato ee bafta ka hayso. Kol ay quruxda qofba si ayuu
u yaqana lakin shaki kuma jiro inay qurbaha ka quruxbadan tahay
waxaana layidhi hantiye xoolo kamacan.
Yaaka quruxdadab qofka ku nool magaladii uu ku dhalashay ku
barbaaray meesha ay joog een ehelkii, qaraabdi, jiraankii,
asaxaabti ay isla soo koreen ee isku fasalka ahaan jirteen (class
mates) isku skuulka isku malcaamada ee kubada wada ciyaari jireen.
Qofka sakadii uu ka soo waragtaba qof ay isgaranayaan isku salamyaan.
Miyaanay ka qurux iyo qiima badn ayn qurbahan maskax fardku
(stress) yaalo.
Qiyaas adigoo hurda salaadi subax marka lagaadho masaajidadii marka
ay eedanka isku wa da daraan ee cod bahiyayaashu minaaradaha
dhaadheeri ku dul xidhni kaa duuliyaan hurdii ee aad jameecada
salaadi subax ku tukato ee halka aad hawl maalmeedkagii aduunyo kaga
sii bilawdo salaad walbana aad jameeco masjidka ku tukanaysid marka
aad hawlagii soo dh amaysato aad kitabkaga xaga masjidka u
qadanayso ee aad tafsiirka iyo kitaabada bacda makhrib majidka ka
raacanayso. Miyaanay ahayn nimco nimco ku darsantay.Qiyaas jawagii
dhexdhexaadka ahaa ee kulayl iyo qabowtoona aan lahayn.Waxba yaanan
ku dheeran dar eenkan wadaninimo ee sawirka gaarka ah ii leh
maanta ee aan qofna ila ogoyn dadka qaa rna u arki karaan inay
sheekadaydu tahay magaalo khayrka u cay adna hadayn oo aan uga sii
gubo mucdi maqaalka.
Sidaad la socotan laga soo bilaabo 1997 oo ahayd xiligii dagaaladii
sokeeye iyo dhibaatoy inkii ina afeeyey laga soo gudbay waxaay
magaalada Burco ku talaabsatay horumar wax ku oola oo la taabankaro
oo dhinacwalba ah. Horumarkaas oo intiisa badan dadka reer
Togdh eer isu xilsareen kuna guulaysteen inay qabsadan waxbadan sida
dhisida iyo dayactirka sk uulada gobolka oo intooda badan
markii hore si iska wax u qabso ah lagu bilabay, cisbidaal ka guud
ee magalada burco oo iyna iska wax u qabso lagu lagu dayac tiray.
Horumarka iyo wax qabadka dadka reer Togdheer waa mid sii kordhaya
maalinba maalinta ka dambaysa.
Gacmo wada jir ayay wax qabsadane waxaa suurto gashay inuu gobolkani
yeesho oo laga asaasay cusbitalka Maandhaye oo dadka dhibrirku hayo
loogu daaweyo, Jamacda Burco oo Hada ay dufcadii labaad ee ka qalin
jibasa ay imtixaanki guud u fadhiyaan, biriijyada dhawr ka ah
ee fududeeyay isku xidhki magaalada oo baxadeedu maalinba maalinta
kadanbaysa sii waynaansa, wadooyin dhawaan dawlada hoose ee burco
bilawday oo lami laga dhisayo, iyo biyo xeedhinka wayn ee shalay
Beer laga sameeyay ee shalay xadhiga laga jaray ee shirk ada
Telesom hirgalisay oo kaydin doona biyaha beeralayda magaalda Beer
oo ah meesha ugu badane qudaarta magaalada burco lagu cuna ka soo
g´odo.
Wixii rag u kaco ee rabbina aqbala way rumooban horumar ganacsi oo
baladhan ayaa iyana ka socda magalada burco oo ay kutaalo saylada
xoolaha nool ee ugu wayn geeska Afrika. Waxaa iyna jira Burco inay
tahay magaalda ugu warshadaha badan Somaliland waxaa ku yaala dhawr
darsin oo warshado ah oo wax soo saarkoodu gaadho dhamaan gobolada
So maliland iyo dawladaha jaarka ahba. Dadaalka dadka reer Burco
mayara dawlada lafteedu waa ka qayb wax qabadka inkasto aanay
dhaliisha aanu uhayna marna meesha kabaxayn inta ay lacagta
giinbarta shilling Somaliga ah wadhatahay suuqyada Burco. lacagtan
oo dhibaato badan oo xaga dhaqaale iyo caafimad daro ku haysa
bulshada reer Togdheer oo dadbani xiiq (asma) iyo sanboor ka qadeen
madaama ay tahay lacagta gabowday. Kudarso eeda ganacsaduna qayb
ayay ka yihiin oo iyaga inbadan isku dhajinayay Burco waa mees
ha kaliya ee 50shgs 100shgs 500shgs ka socdaan ee ay hadhay.
Somaliland iskaba daayo 1000shgs ayaa ugu yar lacagta laga qaato
Mogadishu iyo Somaliyada kale xataa.
Magaaloyin yar yar ayaa ku gulaystay inay iska badalan oo qataan
lacagta Somaliland kuw aa soo ay ka mid tahay dagmada Garadag
oo iyadoon cidi kabadalin joojisay isticmaalka lagata giinbaarta.
Waxaa kale oo iyan iska joojiyay deeganka dagmad Gashamo ee Reserve
Area oo ah meeshi ugu dambaysay ee lacagtan giinbarta ahi ka socon
jirtay Kilalka oo birta iyo shillin Sland kuba si isku mida uga
shaqeeyaan hada, walibana intii ay lacagta giimbaarta iska joojisay
Gaashamo ganacigeedi wuxu ku xidhmay Hargaysa iyo wajaale wana wax
burco ka maqan oo giinbartu sabab u tahay.
Sikastaba ha ahaate dawlda ayaa looga fadhiya badalka lacagtan
giimbaarta ah. Dad bad an oo reer Togdheer ah qurba joogto ha
u badan yihiin ayaa laydhka caasimadu uga ilays batay ka Burco
hantidoodi iyo ganacsigoodina ula wareegay xagaa iyo Hargaysa
daaraha hotelada ugu dhaadheer Haraysna badankooda reer Burco ayaa
leh laakin taas lafteedu waa hurumarka record ugu jira ee reer
Togdheer ku faani karan madaama ay bilicda iyo horumarka
caasimadeena oo xaruntii dalka ahna aanu qayb kanahay. Isku soo wada
duubo dadaalka reer Burco mayara waxbadan ayaynu qabsanay waxbadana
wali waa inaga qab yo oo iyagana insha Allahu tacala waynu
qasan doona.
Mustafe C/lahi
Cumar-Leedo (Mukhtar)
Mustafe49@hotmail.com
London UK |
|