SHIRKADIHII BATROOLKA KA QODI LAHAA S/LAND OO OGOLAADAY IN AY
XUKUUMADDA S/LAND KU QASBAAN IN HESHIISYADOODA LA HORKEENO
BAARLAMAANKA SOMALILAND KAHOR INTA AANAY HAWSHA BILAABIN
Xoghayaha Arrimaha Dibedda ee UCID, Mudane Yusuf Budle oo qiray in
ay toos ula xidhiidheen Sh irkadihii Dawladda Somaliland Heshiisyada
Batrool Qodida la Galay.
Waxa aan maanta nasiib u helay in aan waraysi kula yeesho khadka
tilifoonka Xoghayaha Arrimah a Dibedda iyo Xidhiidhka Caalamiga ee
UCID, Mudane Yusuf Budle. Aniga oo daba socda warar aan beryahaaba
aad u maqmaqlaynay oo sheegayay in xisbiyada mucaaridka ee UCID iyo
Wadani ay si toos ah ula xidhiidheen shirkadaha qoda badroolka ee
heshiiska la galay xukuumadda uu gadhwad eenka ka yahay Madaxweyne
Axmed Maxamed Maxamuud, Siilaanyo. Hadaba waraysigaygii waxa uu u
dhacay sidatan.
Su’aal: Xoghaye waxa aanu maqmaqlaynaa in idinku mucaarid ahaan,
UCID iyo Wadaniba, aad toos ula xidhiidheen shirkadaha waaweyn ee
heshiiska la galay dawladeena Somaliland, gaar ahaan ku wa badroolka
qoda, maxaa ka jira arrintaas?
Yusuf Budle: Ugu horayn inta aanan ka jawaabin su’aashaada waxa aan
jecelahay in aan tacsi u diro dhamaanba dadweynaha reer S/land meel
kasta oo ay joogaan iyo qoyskii iyo qaraabaddii ay ka geeryoodeen
dadkii lagu laayay mudaharaadaddii beryahaaba ka socday Burco iyo
Hargeysa. Waxaanan ilaahay uga baryayaa marxuumiintaas in uu
naxariistii janno ka waraabiyo.
Haddii aan usoo laabto jawaabta su’aashaada: Anigu uma hadli karo
xisbiga kale ee mucaaridka a h, laakiin anaga UCID ahaan jawaabtu waa:
Haa, oo waanu la xidhiidhnay saddex ka mid ah shirka dahaas badroolka
qoda ee heshiiska aan dhamayka tirnayn la galay xukuumadeena,
sababta ugu weyna waxa weeyi laba arrimood: (1) Heshiisyadaas oo aan
haba yaraatee sax ama sharci noqon ayn ilaa laga ansixiyo
baarlamaanka S/land, mana aha wax aanu anagu iska leenahay ee
Constitu tion-ka Somaliland ayaa sidaas dhigaya, waxayna noola
eekaatay in aanu fariintaas gaadhsiino shirkadahaas si aan hadhoow
isku dhac u iman. (2) Maadaama ay dawladanu heshiisyadan sir ka
dhigtay anaguna aanu nahay dawladdii mustaqbalka, run ahaana kursiga
ay naga xigto 18 bilood oo keli ahi, waxa aanu go’aansanay in aanu
isu sii diyaarino urursiga xogaha dhamaanba heshiisya da ay dawladanu
la gashay shirkadaha dibedda.
Su’aal: Dawladda Somaliland ma saddex shirkadood ayay mid walba
heshiis la gashay? Maxayse ka la yihiin heshiisyadaasu?
Yusuf Budle: Kolay anaku ma wada ogin inta shirkadood ee ay heshiis
la gashay, waayo heshiisyad a ay la gasho shirkadaha caalamiga ah,
noocay doonaanba ha ahaadeene waxa lagu kala saxeex daa qol gaar ah
oo laydhkana loo bakhtiistay, laakiin inta aanu ognahay waxa
heshiisyo kala duw an lala galay 21kii sanno ee ugu dambeeyay ilaa 11
shirkadood oo ah kuwa badroolka qoda, waxa se inta aanu ka war hayno
ay dawladdan hadda jirtaa heshiisyo toos ah la gashay ilaa todoba
(7), sida: Asante Oil oo xeshiis hoosaad la sii leh shirkadda Genel
Energy, RAC Gass LLC oo laga leeyah ay Imaaraadka, Jacka Resources oo
laga leeyahay Australia, DNO International oo xarunteedu ta hay
Norway, OPHIN Energy PLC oo iyadana dhawaan dhul dheeraad ah loogu
sii daray intii ay hore u haysteen. Waxa kale oo iyana jirta shirkad
la yidhaa Sterling Energy.
Waxa la yaab nagu noqotay markii aanu aragnay in shirkadahaas
dhamaanba lala saxeexday he shiisyada caalamiga ah ay qaarkood is
burinayaan oo isku blog keliya loo wada saxeexay laba shi rkadood oo
kala duwan.
Su’aal: shirkadahaas aad la xidhiidheen ee marna 11ka noqonaya ,
marna 7da noqonaya, kolba sid dii loo xisaabiyo, waa kuwee. Si kale
aan u idhaahdee saddexda shirkadood ee aad la xidhiidheen waa kuwee,
ma noo magacaabi kartaa?
Yusuf Budle: Waxaan filayaa in ay fiican tahay in aanaan hor boodin
sheegsheegidooda, waayo saddexda shirkadoodba way nala qaateen
aragtida ah in heshiiskooda la horgeeyo baarlamaanka si ay u
sharciyaysnaadaan, gaar ahaan shirkadda haysata heshiiska ugu weyn.
Marka dhawaan waxa aydun saxaafadda ka arkidoontaan warar arrinkaas
kusaabsan. Marka ha iga degdegin.
Su’aal: Waxa aad sheegtay in kursiga looga taliyo dalka ay idinka
xigto muddo 18 bilood oo keli ahi, maxaad uga jeedaa?
Yusuf Budle: Dawlada haatan joogta waxa uu wakhtigeedu ku eeg yahay
June, 2015. Waxa inaga xiga’uun sanadkaa 2014 oo dhan iyo 6daa
bilood ee sanadka 2015. Marka, waxa aan hubaa in aan shicibka
Somaliland oo caafimaad qabaa dib u dooranayn dawladan aynu aragnay
meesha ay gey say midnimaddii shicibka reer S/land, dib usoo abuurtay
qabyaaladdii laga bogsaday 23 sanno ka hor. Siyaasaddeenii Arrimaha
dibedu meesha ay marayso waad arkaysaan: Iska daa madaxweyna ha
Somaliya’e in meesha aynu marayno waxa inoo soo jawaabayay, oo aad
TVyada ka daawateen wasiiru dawle dawladda Somaliya kamid ah, oo
sheegay in dawladda Somaliya aanay mar dambe soo hor fadhiisanayn
xukuumadda Somaliland oo uu kusheegay maamul-goboleed . Waynu
aragna a in madaxweynaheenii meel lala fadhiisiyay madaxweynayaashii
maamul-goboleedyada Somaliya, sida Punland iyo Jubaland
(Dabaaldeggii Jigjiga). Marka run ahaan anaku xisbi ahaan, gaar
ahaan wasaaradayda Arrimaha Dibeddu waxa ay si xoog leh u bilowday
isu diyaarinta ka midho dhalinta hamigii 3 Million ee reer
Somaliland ee ay kaga hungoobeen maamulkan hadda jira.
Su’aal: Waxa aad si xoog ah u dhaliishay Wasaaradda Arrimaha Dibedda
ee Somaliland, dadka qaa rse waxa ay ku doodaan in hadda loo dhiibay
wasiir khabiir ah oo ay meel fiican marayso?
Yusuf Budle: Kolay wasiir Biixi anigu ixtiraam weyn ayaan u hayaa,
wax ceeb ahna uma hayo. Waxase aynu ognahay in wasaaradda aanu run
ahaantii u madax banaanayn, uuna iska yahay maqaarsaar. Awood uma
laha in uu safiir bedelo, awoodna uma laha in uu safiir magacaabo.
Bal waxa aad ii sheegtaa waxa iska bedelay wasaaradda Arrimaha
Dibedda tan iyo intii la magacaabay wasiir Biixi? Ma jirto, right?
Marka haddii aanay waxbaba iska bedelin, su’aashu waxa weeyu: Muxuu
kusoo kordhiyay?
Su’aal: Haddii aad doorashada ku guulaysataan oo aad noqoto wasiirka
Arrimaha Dibedda, maxaa d ka bedeli lahayd sida ay wax u socdaan?
Yusuf Budle: Illaahay ha ina gaadhsiiyo horta. Laakiin ugu horayn
waxa aan aaminsanahay in was iirku xor u ahaado magacaabidda, xil ka
qaadidda iyo la xisaabtanka safiiraddiisa. Waan ogahay in
Constitutionkeenu awoodaas siinayo Madaxweynaha oo keliya, laakiin
waa awood uu madaxweynu hu isu sii dhaafin karo wasiirka, haddii uu
rabo in ay wax kala socdaan . (2) Aduunka waxa jira hal quwad oo
aduunka intiisa kale ku dabo faylaan, waa Maraykanka. Awood badan
ayaan saari lahaa Maraykanka, halka kolba safiir yar oo ka
xishoonaya in uu magaca S/land ku faano oo qaraabonim o ku yimid loo
dirayana waxa aan isticmaali lahaa qolooyinka loo yaqaan “Lobbyist”
oo intooda bad an ah sharciyaqaano gudaha ugu jira systemka iyo
dawladda Maraykanka. (3) Dalalkii la daayaca y, ee ina ogolaa, ayaan
safiiro buuxa u diri lahaa. (4)Qurbo-jooga reer Somaliland ee
albaabada la ga xidhay, loolana dhaqmay si ay yihiin cadaw ayaan soo
dhawaysan lahaa oo aan ka dhigan lahaa in uu mid kastaaba noqdo qof
dalkiisii metela, u dooda, u dagaalama. Nus-milyanka reer Somaliland
ee aduunka ku firiqsan waxa uu nin walba iyo gabadh walbaa noqon
lahaayeen safiiro sharafeed dalkooda u maqan, sidda ay dalalka inaga
ilbaxsan ee xaaladda aynu ku jirno mid la midda ku jiraa yeelaan
sida Israel, iwm.
Su’aal: Ugu dambayn, waxaan filayaa in aad dalkii kusii jeedo,
goormaad tegaysaa? Muxuuse socd aalkaagu ku salaysan yahay?
Yusuf Budle: Waa runtaa oo waan sii jeedaa. Waxa keliya oo aan
sugayaa balan aan la leenahay qaar ka mid ah xubnaha baarlamaanka ee
dawladda dhexe ee Maraykanka oo aanu hore usii sha acinay, kuna
beegan 6da January. Wixii taas ka dambeeya, Insha allah dalkii ayaan
usii jeedaa. W axa uu ku salaysan yahay: Arrimo badan oo khuseeya
hawlihii aan ku mashquulka ahaa lixdii bilood ee ugu dambeeyay, gaar
ahaan xidhiidhka dalkeenii iyo dawladda Maraykanka, oo waxa jira
madax reer Maraykan ah oo aanu dalkii ku casunay, gogol-xaadhkoodana
aanu u sii hawl gelayno. Xisbiga yaga oo galay wajigii u diyaar
garoowgii la wareegidda maamulka dalka ( 18kii bilood ee kala
guu rka), taas oo lagama maarmaan ay tahay in la dhamaystiro wixii ka
dhinnaa, sidda xubnihii golaha dhexe iyo gudidda fulinta, iwm.
C/Fataax Aden Xuseen, UCID Media, UK
|