Wada hadalka Somaliland iyo Somalia: Tab xeeladaysan oo Muqdisho dib
loogu noqonayo (qaybtii 6-aad)
Akhriste waxa aan qormaddii 5-naad ee qoraalkaygan taxanahaa kusoo
qaatay dhacdooyinkii diplomaasiyadeed amma siyaasadeed ee dhacay ka
hor shirkii 4-aad ee wada hadalka Somaliland iyo Somalia ee
Istanbuul iyo habkii Somaliland u wajahday isla wada hadalkaas
Istanbuul. Qormadan waxa aan ku eegii doonaa maxsuulka wada
hadalkaas 4-aad iyo siyaabaha khaladka ah ee waftigii Somaliland ugu
fasireen dadkooda. Waxa kaloon qormaddan ku tusaaleen doonaa umadda
Somaliland dariiqyadda ay usoo mareen amma ay u marayaan dalalka
inala qadiyada ahi ka midha dhalinta himilooyinkooda qaranimmo.
Maxsuulka wada hadaladii afraad ee Istanbuul
Ka dib markii 2-ba maalmood la is-horfadhiyay ayaa maalintii 3-aad
ay wufuuda 2-da dhinac, oo safiirka Turkey-ga u fadhiya Somalia
dhex-fadhiyo, soo saareen 3 qodob oo ay markaas bayaaminayeen inay
ku heshiiyeen. Qodobadaas 3-da ah ee ay ku heeshiiyeen 2-ba ka mid
ahi waxa ay ahaayeen in loo heellanaado sii socodka wada hadalka iyo
in kulanka soo socda ku qabsoomi doono dalka Turkey-ga muddo 120
maalmood gudahood ah. Laakiin qodobka ugu muhiimsana ee aan
isdul-taagayaa wuxu yahay qodobka koowaad oo markuu af-ingiriisiga
ku qoranyay u dhignaa sidatan:
Somalia and Somaliland: Agreed to the return of the air traffic
management from the UN and decided to establish a joint control body
that is based in Hargeisa to lead the air traffic control of both
sided. It is also agreed that this body will propose a mechanism for
equitable revenue sharing.
Sababta aan maqaalkan af-soomaaliga ku qorayo ugusoo xigto qodobada
aan ka hadlayo iyagoo, mar-marka qaarkood, ku qoran af-ingiriisi
waxa ay tahay iyadoo qodobadaasi amma warbixinadaasi kusoo baxeen
ugu horeyn luqadda ingiriisiga, umaddana u tuso in aan anigu sidaan
jecelay u turjumaneyn ee dadka badan ee reer Somaliland ee luqaddan
aqoonta u leh fursad u heystaan inay illa eegaan dabadeed haddii aan
turjumida khaldaayo i-saxaan.
Ugu horeyn qodobkani waxa uu ka koobanyay 2-ba jumladood (two
sentences). Jumladda hore iyaduna waxa ay ka koobantay 2-ba qaybood
oo ay isku xidhayso kalmada (and) xidhiidhiyaha (connective) loo
yaqaano luqadda af-ingiriisiga. Hadaba si aan dadka u fahamsiiyo
nuxurka qodobkan, waxa aan qodobkan turjumiddiisa iyo faaleyntiisaba
u kala qaad-qaadi doonaa qayb-qayb, waxa aanan ku horeyn doonaa
jumladda koowaad qaybteeda hore oo u dhiggan sidatan:
Somalia and Somaliland agreed to the return of the air traffic
management from the UN. Waxa ay Somalia iyo Somaliland
isla-oggolaadeen soo celintii maamulka hawada ee lagasoo celiyay
Qaramada Midoobay (UN). Hadaba sida jumladdani u taalo haddii aynu
rabno inaynu fahamno nuxurkeeda waxa inala gudboon inaynu iswaydiino
su’aasha ah YAA (who?) lasoo noqday maamulka hawada, wakhtima
ayeeyna lasoo noqdeen? Waxa aan u malaynayaa in jawaabta su’aashaas
ay hayaan dadka sida dhaw ulla socda ariimaha Somaliland. Waxa ay
aheyd bishii May ee sanadkan 15-keedii markii wasiirka warfaafinta
iyo gaadiidka Somalia heshiis qeexaya lasoo noqodka maamulka hawada
Jamhuuriyadii Soomaalida, ee ay iyagu u yaqaanaan Somalia, kula
saxeexday masuul ka socda Qaramada Midoobay madaarka magaalada
Muqdisho ee Aden Ade International Airport.
Marka hadaba aynu ka war hayno xogtan xukuumadda Somalia kulasoo
wareegtay maamulka hawada xuduudaha ay sheeganayso waxa si aan
mala-awaal aheyn u cadaaanaysa in qaybta horee jumladan amma weedhan
aynu kor ku xusnay qeexayso in Somaliland oggolaatay in Somalia
lasoo noqotay maamulka hawada Somaliland iyo Somalia-ba amma hawada
dalkii la odhan jiray Somali Republic. Jumladda qaybteeda 2-aad waxa
ay u dhigantay iyaduna sidatan:
And decided to establish a joint control body that is based in
Hargeisa to lead the air traffic control of both sides. Waxa ayna
go’aamiyeen inay sameeyaan hay’yad wadaag ah, saldhigeeduna yahay
Hargeisa, si ay u hogaamiso (waa hay’yadaase) maareynta hawada ee
2-da dhinacba. Jumladda 2-aad ee qodobkan iyaduna waxa ay qeexaysaa
in hay’yada wadaaga ahi soo bandhiggi doonto hab si dheeli tiran
loogu qaybsan doono dakhliga kasoo xarooda gaadiidka hawada
isticmaalaya.
Sababta aan muhiimka ugu arko in aan si faah-faahsan qodobkan u kala
dhiggo waxa ay tahay iyadoo xukuumadda Somaliland umadeeda ugu
micnaysay, saaxafaduna u turjumatay, in hay’yada amma gudida wadaaga
ahi iyadu lasoo noqonayso maamulka hawada dalkii Somali Republic la
odhan jiray oo markaas gudidaasi leedahay talada (Authority)
hawadaas ee laakiin ayna sidaas aheyn oo talada iyo amarka ugu
sareeya ee arinkaas qaabilsani taalo Muqdisho sida heshiiskii
dawlada fadeeralka ah ee Somalia iyo UN-tu iftiiminayo.
Hadaba markaynu dib u eegno ee aynu qiimayno heshiisyadii kala
dambeeyay ee wada hadalka Somaliland iyo Somalia kasoo baxayay waxa
kaaga iftiimayaa in rabitaankii iyo haybadii qaranimmo ee umadda
Somaliland ay marba-marka ka dambeysa sii wiiqmayso oo caalamku u
turjumtay in Somaliland ka tanaasushay go’aankii ay ku dhawaaqday
18-kii May 1991-kii. Werwer-ka waxa igu haya, tahayna in umadda reer
Somaliland iswaydiiyaan, waa sababta ku kalifaysa waftigan wada
hadalka inoo qaabilsan inay been ka sheegaan nuxurka qodobada
heshiisyada ay Somalia lasoo saxeexdaan. Ma aqoon darraa? Mise waa
khaayin-nimmo oo Qaranimada Somaliland ayeey rabbaan inay si
tartiib-tartiib ah u dumiyaan? Tay doonto haka noqotee waxa marag ma
doonto ah in haddii aan wasiirka cusub ee ariimaha dibadu badilin
habka Somaliland u wajahayso wada hadalkan iyo waliba dadka uga qayb
gallaya, waxa aynu filanaaba waa iyadoo kulanka dambena laga
heshiiyo sidii badda Somaliland iyo Somalia (oo dawlada Muqdisho u
ah Somalia) budhcad badeeda iyo qubka qashinka looga wada ilaalin
lahaa oo loo sameyn lahaa guddi wadaag ah oo Berbera saldhigeedu
yahay oo markaas la shaqaysa shirkadii Hollandis-ka (Dutch) aheyd ee
dhawaan dawlada Somalia heshiiska kula gashay inay badda Somalia
ilaaliso.
Inta laga gaadhayo kulanka 5-naad ee Somaliland iyo Somalia, waxa
aan soo bandhiggi doonaa dalalka amma umaddaha qadiyadeena oo kale
soo maray amma imika ku jiraba bal si umadda Somaliland iskugu
dherarin karto oo wax ka barato habkii ay u wajaheen ka midha
dhalinta himiladooda qaranimmo.
Dalalka amma umaddaha Somaliland wax ka baran karto
In badan ayeeynu ka maqalnaa madaxdeena, muxaafid iyo mucaaridba,
iyagoo leh: “Inaynu la hadalno Somalia waa sida qudha ee aynu ku
gaadhi karno ictiraaf caalami ah oo Eritrea iyo South Sudan-ba waxa
ay la hadleen dalalkii ay ka go’ayeen oo markaas oggolaaday”. Hadaba
waxa aan halkan umadda reer Somaliland ugusoo bandhiggi doonaa
siyaabaha Eritrea iyo South Sudan ulla hadleen wadamada ay ka
go’ayeen oo ayna siyaasiyiinteenu shicibkooda u sheegin markay kusoo
hal qabsanayaan. Waxa kaloon qoraalkaygan kusoo qaadan doonaa dalka
la yidhahdo Sahrawi Arab Democratic Republic oo isagu ilaa maanta u
halgamaya madax-banaani taam ah oo uu ka hello bulshada caalamka.
Sidaynu wada ogsoonay waxa jira dalal badan oo u halgamaya qaranimmo
ee laakiin waxa aan kuwan u doorbiday hal qabsiga ay kusoo hal
qabsanayaan siyaasiyiinteenu iyo iyagoo inagula yaala qaaradda
Africa.
Haddii aan ku horeeyo Eritrea, dalkaasi waa dal xuduud la wadaaga
dalalka Sudan(dhinaca galbeedka), Ethiopia(dhinaca koonfureed) iyo
Djibouti (koonfur bari). Sidoo kale wuxu dhinaca waqooyi-bari iyo
bari-ba ka kulaala badda cas (Red Sea). Eritrea waxa gumaystay dalka
Talyaaniga (Italy) iyadoo markaa ka mid aheyd dhulkii la odhan jiray
Italian East Africa oo markaas dalka Somalia-na qayb ka ahaa.
Dagaalkii 2-aad ee adduunka ayaa Italy isku dayday inay dhul
balaadhsi samayso oo ay markaas qabsatay dalalka Ethiopia iyo
Somaliland sanadku markuu ahaa 1940-kii. Sanadku markuu ahaa 1941
ayaa Ingiriisku ( UK), isagoo kaashanaya ciidammo dalal badan oo
Africa iyo Asia-ba leh ka yimid oo Somalilanders ku jiraan, weerar
balaadhan ku qaaday talyaanigii dhulka qabsaday oo dhulkii uu
qabsaday iyo kii uu markii hore ka talinayayba laga qabsaday.
Dalalkii Talyaaniga laga qabsaday wakthigaas ee uu isagu hore u
haystay waxa ka mid ahaa Eritrea iyo Somalia. Sida aynu ka war qabno
waxa uu Somalia ku wareejiyay Talyaaniga 1949-kii oo markaas heshiis
UN-tu gadh-wadeen ka tahay (UN Trusteeship) ku maamulayay Somalia
muddo 10 sanadood ah, ka dib markii ay reer Somalia iyagu dalbadeen
in Talyaanigii loosoo celiyo oo isagu gaadhsiiyo madaxbanaanida.
Hadaba Eritrea iyada siduu ka yeelay Ingiriiskii?
La soco qaybta 7-aad ee qoraalkan taxanahaa.
Iid Xasan Aw Muuse,
Somaliland Activist
iidsl@hotmail.com
London
|