Waqtigii Qiimaha Lahaa Waxaa Lagu Lumiyay Yooyootan

23kii October, 1969 khubaddii ugu horaysay ee Siyaad Bare dadka Somalida u jeediyay wa xaa uu yidhi “Waxaan kacaanka u dhalinay ee dawladda ula wareegnay “Suurtogal ma ah ayn in la iska indho tiro xumaantii dalka taallay sida: Musuq maasuqa, Laaluushka, Qaraa bakiilka, Tuugaysiga Xoolaha dawladda, Cadaalad Darrida, Xurmo Darrida Diinta iyo Qawaa niinta”” Siyaad Bare wuxuu yidhi “Waxaan doonayaa dastuurka in la ilaaliyo, waxaa n ba abi’in doona Laaluush, Qaraabakiil iyo Qabyaalad. Waxaan la dagaallami doonnaa nooc kasta oo gumeysi ah iyo kuwa u adeega. Waxaan dhisi doonnaa Qawmiyad Soomaaliyeed oo xoog leh, midaysan, nabaddna kuwada nool. Haddii loo baahdo xoogga aanu hayno oo dhan ayaan u isticmaali doonnaa, si aynu u xoojino Diinta Islaamka oo lagu ciyaaray. Wax aan doonaynaa in aan Soomaaliya ka dhigno wadan sharaf leh. Waxaan dadka Soomaa lida u horseedaynaa barwaaqada dhulka ku aasan in ay kala soo baxaan, iskana daayaan baryada Ummadahakale.”

Waxaa waqtigaas laga jooggaa 44 sano wixii uu yidhi oo dhan wax ka qabsoomay ma jir aan Somali meesha ay kala joogtana maanta idiin sheegi mayo oo waad ogtihiin. Hase
yeeshee, Somaliland intii ay jirtay oo ahayd 22 sano mahayso wax sidaas u wayn oo lagu faano sababtoo ah waxay madaxdeedu dayaceen waqtigii qiimaha lahaa ee ay wadanka wax ka badeli lahaayeen. Waxaynu aragnaa maalin walba in ay yooyootamayaan oo warar aan fiicanayn hawada isu marinayaan. Maaha in ay waqtiga ku lumiyaan in ay
iyagu isu fiirsadaan oo is colaadiyaan. Waxaad halkaas ka arkaysaa in xidhiidh fiican iyo is qadarini ka dhaxaynin. Waa in aynu ku amaanaa qof waliba wixii uu soo qabtay oo iska daynaa aflagaadada iyo carabka dalabta leh.

Maadaama aanaynu lahayn wadan iyo dawlad addunka lag ictiraafsan yahay waa waajib ah in la wada tashado oo la is dhagaysto si aan ummad nool u noqono. Waxaan been
ahayn in cadawga dalka iyo dadku samaynayaan wax kasta oo u suurto galinaya in dadku isnacaan. Waxaan qabaa in ay dawladda maanta jirtaa keligeed masuul ka ahayn dhibaa tooyinka dhacaya ee ay ka midka tahay soo noolaynta qabiilka, musuqa iyo eexdu arri nt anise waa dagaal cad oo ka mid ah ah dagaaladaa addunka ka dhacaya sidaas darted, waxaa dhamaantiin idinku waajib ah in aad is badbaadisaan. Waa in aanad sidii Gorayada madax ciidda dhulka galin ee la socotaa waxaa ka socda meel kasta. Aniga oo aan jeclayn in aan halkan ku soo qoro warar badan oo aan akhriyay ama dhagaystay waxaanse u sheegayaa dadka reer Somaliland meel kasta oo ay joogaan in maanta dadkeenii ay Seef aan nixin dul saran tahay.

Iyada oo weliba aynu ku jirno bil Ramadaan ah waxay ahayd in madaxweynuhu uu afur u sameeyo dhamaan guddida is magacawday iyo ciddii kale ee siyaasiin ah ee mar uun xur guf soo kala dhex gashay dawladda si shafka la isu saaro oo la isu dhagaysto. Arrintana waxay ku dhici kartaa oo kaliya haddii uu madaxweynuhu ilaahay ka baqayo oo uu ogyah ay in uu berito la kulmayo ilaahay si aanay u jirin dad wax ka tabanayaa haddii uu maanta
dhinto geeridu waa mid maalin walba ina dultaal oo ina wada sugaysa. Si dadkiisa uu uga tago dhaxal ah dulqaad iyo samir, waa in uu had iyo jeer noqda qof wax kasta oo laga sheego u dul qaata maadaama uu isagu uu Hoggaamiye ka yahay dalka.

Nabadgelyo xumida, faqriga, gaajada, jahliga, Caafimaad darada, samir yarida, khilaafka badan dhamaantood waxaa keena hoggaamin xumo. Mana aha dawladda oo kaliya waxa hoggaaminta fiican u baahan, masaajiddada, dugsiyada, madaarista Quraanka, hayadd aha samafalka iyo reeraha is qaba laftoodu waxay u baahan yihiin hogaamiye fiican.
Hoggaamiyaha waa hage, waa badbaadshe, waa ballaadhse,waa bidhaanshe, waa iskutole,waa bulsho isjecleeye.

Hoggaamintuna waa masuuliyad, waa ammaano, waa culays,waa xidhiidh fiican oo dhex mara hoggaamiyaha iyo la hoggaamiyaha waa arrin lays kala xisaabtami doono aakhiro iyo addunkaba. Masuuliyaddanu waa mid hortaala dadka maanta wadanka xukuma iyo kuwa soo socdaba. Sida aan taariikhda ku hayno dadkii meel kuwada noolba waxay maraan marxalado kala duwan ama isbedel midba heer joogay. “Daarro burburay in la dhisaa waa fududahay ummad burburtay in la dhisaa ma fududa mana hawl yara.”
Si dadka looga saaro dhibaatooyinka dhaqan dhaqaale ee haysta waa in ay dadka hogaanka u hayaa inta ay ilaahay
ka baqaan dadka u sameeyaan cadaalad si dadka uga baxaan
faqriga oo hor ugu maraan dalka iyo dadkuba waxaa loo
baahan yahay in dalku helo hogaamin fiican oo ku dhisan
cadaalad.

Wadanku wuxuu u baahan yahay in dib loo eego ilaha dhaqaaluhu ka soo baxaan ta ugu wayn oo ah cashuurta oou baahan in si siman dadka looga qaado ha u badnaato dadka xoolaha haysta ama tijaaradda ku jira. Dadka maanta nasiibka u helay in ay maamulaan wadanka Waa in ay isugu tagaan sidii looga faa’iidaysan lahaa dabeecadda iyo hantida ku jirta dhulka iyo baddaba.

Waxaa laynagu mashquuliyay oo waqtigeenii fiicnaa ee aan wax ku qabsan lahayn inanga lumay wax la yidhaahdo ictiraaf raadis, doorasho iyo khilaaf taas oo faa’iido dadka ugu jirin laguna habsaamay inoona keenta is qab qabsi badan halkii lagu mashquuli lahaa wada tashi si looga adkaado cadawgeena oo ah gaajo, cadaalad daro, jahli iyo is aaminid la’aan. Si aad u ba’an ayaa dadkii loogu kala qaybiyay taas oo salka ku haysa in aan wax horum ar ah aanay dadku gaadhin, una noolaan sida dadku u nool yihiin.

Waxaan in badan aan la soo taagnaa in aan lacag iyo waqti inoogaga lumin ictiraaf iyo wixii la xidhiidha oo lacagta la galiyo horumarka dalka. Waa in madaxda dalku kala saaraan marka ay fasax tagayaan ama ay xanuun dibedda ugu baxayaan ama ay danahooda ga arka ah u socdaan si aanay uga dhigin in ay shaqo dadka u soo qabanayaan. Waayo wax aa muhiim ah in laysa xisaabtamo.

Waxaan ku talin lahaa in ay dadka wax maamulayaa waxbadan iska badalaan oo dejiyaan arrimaha si ay isu bedesho xalaaladda siyaasadeed iyo ganacsi si cadaalad ku jirtona loo simo dadka, taasi waxay horseedi barwaaqo, nabad iyo horumar xag kastaba ah.
Waxaa jirta in arrinta hoggaamintu xanuun badan ay dadka ku hayso, waxaana loo baah an yahay in wadanka iyo dadka laga daayo hagardaamada laysku jiid jiidanayo anaa
xukumaya iyo aniga ayay markaygii tahay. Waxaa layska ilaaway in ay jirto irsaaqad aan ahayn mid maamul lagu helo.

Waxaa maanta aan ku guubaabin lahaa in dadka wadanka diiradda u haya ee shidhka ku jiraa aanay samaysan cadaawad dadkana dhex dhigin colaad ee ay dadka mideeyaan oo u yeedhaan dadka wax la qaban kara si ay u helaan sirtii wadanka lagu hor marin lahaa iya doo dadka uwada dhan yahay. Wadanka wuu inaga wada dhexeeyaa oo wanaagiisa iyo xumaantiisuba waa wax inoo wada taal. waxaa ku talin lahaa waa in la is jeclaadaa oo laga gudbaa is qab qabsigan dhameeyay wakhtigii qaaliga ahaa ee dadka wax loogu qaban lahaa.

Waxaan ognahay in qof waliba uu dadaalayo oo waxba iska xistiyayn laakiin waxaan u ba ahan nahay in muddadiiba sida 23sanoba mar lawada fadhiisto oo dib u eegno wixii inaga xumaaday iyo wixii inoo hirgalay wixii aan qabsoomin iyo sababaha keenay in ay sidii loogu tala galay u qabsoomi waayeen. Tusaale haddii aan u soo  qaato wershedda sibadhka ee Berbera haddii ay dhaqaaqdo waxay ahaan lahayd dhaqaale wadanka u soo kordhay wall ow aan aniga shaxsiyan ka soo horjeeday si loo wajahay waayo dawladda maanta iyo tii horeba way ku qaldanaayeen in ay bixiyaan hantida dadka u dhex ah, waxayse ahayd in
ay dawladdu yeelato qaybta badan oo u magacawdo dad isku jira oo maamula si dadku shaqo u helaan, dadka lacagta ku darsadayna faa’iido u helaan dawladduna cashuur ay
wadanka ku hor mariso uga hesho. Waa qalad wayn oo wadanka laga galay haddii dad la siiyo. Dadka ay arrintanu khusaysaa ee go’aankeeda leh waa in aanay wadan dhaxal wareejin oo mar kasta dawladdu gacanta ku haysaa hantida wadanka.

Mahadsanid

La soco Qaybta 2aad
 

Caydiid Axmed Jaamac (Indha Warranle)
Melbourne Australia