Xoghayaha Arrimaha Dibada ee Xisbiga UCID , Yuusuf Budle, oo naqdiyey
siyaasada arrimaha dibada Somaliland, kuna sh eegay inay fashilantay, lahaynna qorshe ka dheer bishan lagu jiro
Wasiir Biixi waxa aynu aragnaa in
uu aad ugu mashquulay difaacidda wiilal ama wasiiro uu madax weyne
Siilaanyo adeer u yahay......
Waxa aan odhan karaa maamulka Somaliland waa maamulka/dalka keli ah
ee aan lahayn qorshe ka dheer bishan lagu jiro. Waxa aynu wada
ognahay in hayadda Qaramada Midoobay (UN), dawladah a reer galbeedka
iyo dhamaan dunida carabtu isku raacsan yihiin in sanadka 2016ku
noqdo sanad ka lasoo celinayo midnimada wixii la isku odhan jiray
“Somali Republic”. Sida ku cad dhamaanba qor aalada kasoo baxay
heyadda Qaramada Midoobay, heshiiskii Dubai, shirkii London, shirkii
Turkiga, iwm waxa ku cad in dawladda fadaraaliga ee Somaliya ay
tahay dawlad rasmi ah, wixii kasoo hadh ayna ay yihiin maamul
hoosaadyo, xataa Somaliland-na dhehoo.
Shirkii dhawaan ka dhacay Brussels( bishan ina dhaaftay ee Sept.
2013), waxa lagu cadeeyay in sanadka 2016 la qaban doono doorasho
madaxweyne iyo baarlamaan oo ka dhici doonta dhamaa nba dalkii la isku
odhan jiray Somali Republic, min Saylac ilaa Raskonbooni. Si loogu
madax salaaxo maamulka hurda ee Somaliland waxa la sheegay in lagula
dhaqmayo Somaliland wax ay ugu yeedh een: SSA (Somaliland Special
Arrangement), oo ah in si ka yara duwan maamul goboleedyada kale
loola dhaqmayo, laakiin ay ka mid tahay guud ahaan waxa loogu
yeedhay: Somali New Deal.
Waxa kaloo jirta in meel kasta iyo goor kasta madaxda Somaliya, ha u
horeeyeen Madaxweynaha Somaliya, Mr. Xasan Shiikh iyo
Raysal-Wasaaraha Somaliya, Mr. Saacid ay sheegaan in heshiisyad a iyo
wada hadalada u dhexeeya Somaliya iyo Somaliand ay ku salaysan
yihiin soo celinta midnima ddii Somaliya, welibana ay sheegeen marar
badan in aanay aad u kala fogayn oo ay aad ugu rajo weyn yihiin in
ay caadifaddu ka baxdo dadka iyo maamulka Somaliland, waa sida ay u
dhigeene. Hadaba waxa wax lala yaabo ah in maamulka Madaxweyne
Siilaanyo weli kusii jeedo wadahadalka aan qiimaha lahayn ee weliba
lagu bahdilayo. Waxa aan anigu aaminsanahay in mar kasta oo dawl adda
Somaliland la fadhiisato ama la hadasho maamulka Muqdisho ay guul
weyn u tahay maamulka as Muqdisho, waayo waxa ay awood u yeelaysaa
maamul aan itaal iyo awood-toona lahayn.
Maamulka Muqdisho waxa uu meesha ku fadhiyaa saddex dhadhaar oo kala
ah: Awooda ciidamada African Union-ka, dhaqaalaha tirade badan ee
UN-ta iyo dawladaha reer galbeedku siiyaan oo ber yahaa dambe inteeda
badan loo soo mariyo dawladda Turkiga iyo ugu dambayn magac/aqoonsi
caalami ah oo ay dabada ka riixeen dawladaha derisku. Waxa aan odhan
karaa in dawladda Somal iland ee uu madaxweynaha ka yahay Mudane
Siilaanyo ayna haba yaraatee fahmin sida ay dhees hu u socoto, intii
ay isku deyi lahayd in ay saddexdaas dhadhaar kala dhantaali
lahaydna ay weliba ugu sii dartay dhadhaar afraad oo sii siinaya
awood aan hore loo arag. Waa tan la fadhiisiga iyo qiime u yeelida
maamulka Xasan Shiikh’e.
Maadaama dawladda Somaliya ay sheeganayso Somaliland, isla markaana
sii xoogaysigeedu yahay carqaladda ugu weyn ee ka hor iman karta
qadiyadda Somalind, maxay Somaliland u taageeri way day maamulada iyo
shaqsiyaadka aadka uga soo horjeeda in maamulkaas Somaliya lugaha
isku ta ago. Sida tusaale ahaan, maamulka Puntland oo aad u
caddaystay in uu diyaar u yahay mijo xaabi nta maamulka Xasan Shiikh
(Puntland sidaan doono aan isku hayno’e, laakiin arrinkanu waa mid
Somaliland gacan kusiin karto Puntland). Maamulada kasoo baxay
Jubbooyinka ee raba in aanay dawladda Xasan Shiikh taabo gelin, iwm.
Sida aynu wada ognahay waxa uu majaro haboow badani ku dhacay
siyaasaddii Arrimaha Dibedda ee Somaliland tan iyo intii uu xukunka
la wareegay Madaxweyne Siilaanyo, waxase iga sii yaabiyay markii
xagaagii (summer 2013) loo dhigay indho sarcaad dadka reer
Somaliland oo loo sheegay in la soo helay niman belaayo ka dhacday oo
aqoonsigii Somaliland ku keenaya muddo gaaban. Waxa aynu u wada
taagnayn, Prof. Axmed Ismaaciil Samatar oo lagu kharash gareeyay in
ka badan $150.000
oo diyaarado khaas ah lagu soo dhaweeyay, in ka badan 3 wasiir,
10 Land Cruiser, 14 ilaalo ciidan ahna loo xilsaaray,
loona dalxiis geeyay dalka koone ilaa koone.
Su’aashu waxa ay tahay maxaa uga soo noqday dadka reer Somaliland
lacagtaas ay dawladda So maliland ku khasaarisay is tuska iyo fahan
la’aanta siyaasadda Arrimaha Dibedda? Prof. Axmed Ismaaciil Samatar,
xagee ka dhacay, meeday aqoonsigii uu Somaliland usoo raadinayay?
Inta keli ah ee aan ilaa hadda aan ka haynaa waa isaga oo
kolba meel
kula shira 100
islaamood oo Somalila nders ah, una sheega
intii
yarayd ee faanka ahayd; Waxaan ahay Professor aduunka laga yaqa an,
Somaliland dadkeedu waxba ma garanayaan, aniga mooyee…, iwm, iwm.
Prof. Axmed xagguu ka dhacay xidhiidhkii uu aduun weynaha la lahaa?
Ilaa hadda kumaynaan arag, iska daa dalal kalee xataa dalkan uu
degen yahay ee USA, isaga oo dawladeeda marna u tegay:
Mee
xidhiidhkii US Sta te Department-ku? Mee xidhiidhkii Congress-ka
Maraykanku? Mee xidhiidhkii US Senate-ku? Dawladda Madaxweyne
Siilaanyo ee ku takhakhustay shahaado bixinta iyo indho sarcaadka
beent a ah ayaynu weydiin?.
Waxa isna sidoo kale diyaarado gaar ah loogu soo dhaweeyay wasiirkii
cusbaa ee Arrimaha Dibed da Mr. Maxamed Yonis Biixi (the new Biixi).
Run ahaantii ilaa hadda maynaan arag wax is bedel ah amaba horumarin
ah oo uu wasaaradaas ku sameeyay. South Sudan, weli sidii ayay u
safiir laadah ay. USA iyo Kenya oo noqon kara halbowlaha siyaasadda
Arrimaha Dibedda ee S/land ilaa hadda wax laga qabtay ma jiraan.
Uganda iyo South Africa oo muhiim u ah siyaasadda Somaliland
safaara dahoodii xagee ka dhaceen? Wasiir Biixi
waxa aynu aragnaa in
uu aad ugu mashquulay difaacidda wiilal ama wasiiro uu madaxweyne
Siilaanyo adeer u yahay. Waxa aan uga jeedaa: Arrinkii
diyaara dda
Ethiopian Airlines iyo shirkaddii Shidaalka ee
Genel Energy.
Shirkadahan arrinkoodu waxa uu khuseeyaa Wasiirka Duulista iyo
Hawada iyo Wasiirka Macdanta oo uu labadaba madaxweynuhu adeer u
yahay, labada arrimoodna ay salka ku hayaan musuq maa suq iyo lacago
la lunsaday. Kaba sii darana Wasiir Biixi mabuu joogin dalka markii
lacagahan la dhac ayay, mana garan karo meelaha iyo sida loo
qaybsaday. Soomaalidu waxay tidhaahdaa “Xaajo nim aan ogayni indhuhuu
ka ridaa”.
Xaggee ka dhacday dardar gelintii siyaasadda Arrimaha Dibedda ee la
inoo sheegayay? Waxa kale oo iyana wax lala yaabo ah in mar kasta oo
Wasiirka Arrimaha Dibedda loo diro meel, la daba dhigo qof ka mid ah
qoyska ama qaraabada hoose ee Madaxweynaha, xataa iyaga oo aan xilal
dawladee d haynin. Tusaale ahaan: Socdaalkii Dubai ee la daba dhigay
Baashe yare (wiilka uu sodoga u yah ay Madaxweynuhu oo aan wax xil ah
ku magacawnayn), socdaalkii Nairobi oo aynu wada ognahay cidda la
socotay iyo kii London oo iyana aynu ka wada dheregsanahay.
Ugu dambayn waxa aan usoo jeedin lahaa maamulka iyo madaxda
Somaliland in ay ka daayaan ind ho sarcaadka iyo sheekooyinka
khiyaaliga ah shacabka Somaliland oo ay usoo ban dhigaan waxa ay ka
damacsan yihiin mustaqbalka dalkan iyo dadkan. Su’aasha loo baahan
yahay in maamulka Somaliland ka jawaabo ayaa waxa ay tahay: Maxaa
inooga arrin ah sanadka 2016 iyo qorshaha SSA ama New Deal?
Yusuf Budle,
UCID Secretary General for Foreign Affairs and International
Relations
Contact:
UCIDInternational@gmail.com |