Wasiiru-dawlihii Hore
ee Hawlaha Guud oo ku Baaqay in Dalka lagu soo Rogo ku Dhaqanka
Shareeadda Islaamka
Ma jiraan khaladaad aad ogtahay
oo aad Madaxweynaha ku taageertay
“Anigu waxaan moodaayey in ummadda loo wado shaqaynaayo, laakiin
markaad ogaato in meesha wax ku jiraan”
“Dib-u-dhaca iyo muragga siyaasadeed ee dalku galay waxa masuul ka
ah hoggaanka dalka oo aan daacad ka ahayn”
“Wallaahi, ninka wasiirka ahi dhaliil dibadda kama sheegi karo oo
looma oggola”
Waraysi khaas ah – Aadan Ruush
Wasiirul-dawlihii hore ee Wasaaradda Hawlaha Guud Mr. Aadan Maxamuud
Diiriye (Ruush) oo dhowaan xilka iska casilay, ayaa markii ugu
horreysay si cad ugu baaqay in dalka lagu soo rogo ku dhaqanka
shareecadda islaamka oo uu ku tilmaamay xalka keliya ee badbaadada
Somaliland.
“Waxaan si buuxda ugu baaqayaa in dalka laga hirgeliyo ku dhaqanka
shareecadda diinta islaamka oo aan u arko inuu yahay xalka keliya ee
lagaga bixi karo dhibatooyinka faraha badan ee maanta waddanka yaal,
lagana toobad keeno dunuubta ka dhashay cadhada Illaahay.
Sidaa awgeed, waxaan shacbiga Somaliland ku guubaabinyaa inay u
kacaan sidii dalka loogu soo rogi lahaa xukunka shareecadda, taas oo
ah ta qudha ee badbaadadu ku jirto.” Sidaa waxa yidhi Mr. Aadan
Ruush oo waraysi gaar ah Jamhuuriya shalay kula yeeshay xafiis uu ku
leeyahay caasimadda Hargeysa.
Mr. Aadan Maxamed Diiriye (Ruush) oo ka tirsan garabka
isbeddel-doonka xisbul-xaakimka talada haya ee UDUB, lagana
horjoogsaday ka qaybgalka shirweynihii labaad ee xisbigoodu ku
doortay murrashaxiinta doorashada madaxtoyada, kadib markii uu ku
dhawaaqay damaciisa siyaasiga ah ee hoggaaminta dalka, waxa dhaliilo
culus huwiyey Madaxweyne Rayaale iyo golihiisa xukuumadda oo uu ku
sifeeyey qaar aan daacad ka ahayn ammaanada xilka ummadda iyo
masuuliyadda weyn ee loo xambaariyey.
Waraysigaas oo wax lagaga weydiiyo arrimo ay ka mid yihiin;
shaqaaqadii dadku ku dhinteen iyo xiisadda ka taagan degaanka lagu
muransan yahay ee galbeedka Gabiley, waxyaabaha kala fogeeyey
Madaxweynaha oo muddo dheer saaxiib ahaayeen, dhul-boobka iyo
iibinta hantida qaranka, miisaaniyadda 2009 iyo weliba qodob kale oo
aad u xiiso badan, waxa uu u dhacay sidan:
Su’aal: Ugu horreyn sided u aragtaa xaaladda colaadeed yo
shaqaaqadii dadku ku dhinteen ee ka aloosan degaanka Ceel-bardaale
oo ka tirsan Gobolka Gabiley ee aad dhalasho ahaan ka soo jeedo?
Jawaab: Shaqaaada Ceel-baraale ka dhacday waa mid muddo soo
jiitamaysay, waxaynuna wada ogsoonahay in datuurkeenu leeyahay waxa
lagu dhaqmayaa kala-xaddayntii degmooyinka ee Ingiriisku dhigay
lixdankii, taasina waa arrin iska cad oo fulin uun u baahan, waayo
waxa dastuurka iyo xeerku qarayo ma aha wax madmadow leh.
Hadda ka hor waxa arrintan loo diray Guurti oo go’aan bay ka soo
qaadateen in beerihii iyo guryihii la isu celiyo, warbixinna waxay u
keentay madaxtooyada. Waxa Guurtidu ugu keentay xukuumadda inay
fuliso, ilaa maantana wax la fuliyey ma jiraan. Dadka ehelka ah ee
wada dhashay wax dembi ah oo ay leeyihiin ma jiro, taasna xukuumadda
ayaa eedeeda qaadanaysa.
Cidda la doonayo inay dadka kala hagto oo sharciga ku hagto waa
xukuumadda, 10 sanno in ka badan bay socotay, anigu ma arkayo wax
maanta Ceel-bardaale Guurti loogu diro, Guurtidu waa inay
waajibkeeda garato oo tidhaa way naga dhan tahay xallinta arrintaas
oo xukuumadda ayaanu ku wareejinay, hawl noo taalaana ma jirto, mana
aha inay ku rafato maaha oo ku noqnoqto oo kolba tidhaa waa
ladaminayaa dawan taasi ma keenayso, markaa dadkan walaalaha ah ee
wada deggan, beerohooduna isku dhexyaalaan waa la kala dilayaa,
siyaasad iyo xukuumadda ayaana kala dilaysa, balse in iyagu dantooda
gartaan oo ay geedka fadhiistaan baa loo baahan yahay, haddii aanay
xukuumaddu wax kala saarayn, shacbigana waxaan ugu baaqayaa in
midnimadooda ilaashadaan inta la helayo maamul caafimaad qaba oo ina
haga oo daacad ah. Madaxweynaha meesha fadhiyaa ummadda ayuu u
fadhiyaa inuu caaqil ama suldaan noqdo maaha inuu beel ka muuqdo
maaha, waa ogyahay waxba ma kala qarsoona kursi ayaa lagu wada
fadhiyaa, wax weeye inuu ummadda u xaqsooro, laakiin hadday taasi
dhacdo lagu kala bixi maayo, aniguna dadka ayaan la isku dilin baan
odhan lahaa.
S: Waxa lagugu tilmaami jiray inaad ka mid ahayd xubnaha aadka isugu
dhowaayeen Madaxweynaha, xidhiidh joogto ahna la lahaa qasriga
madaxtooyada oo subax walba ka mid ahayd ragga taga, aaminsanaa
hormoodka xubnaha barbar taagnaanaya Rayaale ilaa maalinta uu
kursiga sagootiyo, markaa waa maxay salka khilaafka degdegga ah ee
idin kala fogeeyey?
J: Waxa weeye nina tukaan uu leeyahay meesha kuma haysto, dan
ummadeed baa la isugu yimi, haddii aanay soconayn oo aanay dantii
ummaddu meesha ka muuqan oo aannu in badan u dhabar adaygnay oo in
badan naawilanay in wuxuun soo hagaagaan wax la isku sii garab
fadhiyo ma jirto.
Madaxweynaha waa run oo saaxiib baannu ahayn ilaa dhallinyaradii,
laakiin siyaasad iyo aragtida uun baa na kala ka xaysay, shaqo
ummadeedna way isu kaayo keentay, haddaan saluugay shaqada ummadda
ee meesha ka socotay fadhiyi maayee waan isaga tagayaa, istiqaalad
baanan bixiyey. Waxaan arkay in dantii ummadda ay ka soo hormartay
dan gaar ah oo koox aan ummadda u naxay oo taariikhday soo mareen
xeerinayn dalka afduub ku wadaan baan arkay.
Aniga rag dareemaya dhibaatada haysatada ummad baanu nahay, haddii
waxba ka saxmi waayeen, annaguna aannu waxba sixi kari waynay,
waxaan go’aansaday in aan xilka iska casilo.
S: Qoraalkii aad xilka isaga casishay ma waxaad ku sheegtay waxyaabo
kale oo kuu qorsoon oo aad sabab ka dhigatay sida ka dhadhamaysay
warsaxaafadeedkii Madaxweynuhu istiqaaladda kaaga aqbalay?
J: Anigu qoraala waxba kuma iftiimin warqadaydayda istiqaalad wax
aan hayan kumuu qornayn, wadahadal baanu ku dhammaysanay marka hore
Madaxweynaha, sababta aan meesha uga tagay waannu ka doodnay, balse
waannu isku afgaran weynay, laakiin aakhirkii waa uu iga aqbalay.
S: Dhaliilaha tirada badan ee aad Madaxweynaha iyo xukuumadda u
xambaarisay maxaad u sheegi wayday markii aad xilka haysay ee ceelka
guntiisa ku jirtay?
J: Wallaahi, ninka xubin ka ah xukuumadda ama wasiirka ah
warbaahinta waxba kama odhan karo, oo looma oggola, dhaliilna
dibadda kama sheegi karo, haseyeeshee badheedhihiisa wuxuu ka
caddeyn karaa shirka Golaha Wasiirrada, waxaan maanta isleeyahay ku
seegay oo golaha kamaad sheeginna ma jiro, ragga aannu saaxiibka
ahayna ogyihiin, waxaan maanta halkan kaga hadlay oo aanan halkaa ka
odhan ma jiro.
S: Ma jiraan khaladaad aad isleedahay Madaxweynaha waad ku
taageertay muddadii aad Wasiirka ahayd?
J: Wax aniga khalad iila muuqday oo aan Madaxweynaha ku taageeray ma
jiro, anigu in aan xaq iyo ummadda u adeegayey uun baan u arkayey.
Anigu waxaan moodaayey in ummadda loo wado shaqaynaayo, laakiin
markaad ogaato in meesha wax ku jiraan waa inaad go’aan ka gaadho.
S: Maxaad ka ogtahay dhul-boobka madaxtooyada, maadama aad waqti
dheer Wasiirul-dawle ka ahayd Wasaaradda Hawlaha Guud oo u xilsaaran
dhulka iyo dhismayaasha danta guud?
J: Dhulka ummadda Wasaaradda Hawlaha Guud intiisa badan wixii dan
guuda gacanta kumay hayin dawladda hoose ayaanu gacanta ugu jiray
ilaa maanta, xeer u Baarlamaanku baasgareeyeyna ilaa hadda muu
fulin. Waxa weeye Maayarka iyo madaxtooyada ayaa laga maamulaa
dhulka iyo dhismayaasha danta guud, kol haddaanu jirin wax xeer ah
oo laga leexanayo khalad lama waayeyo, xeerka in loo leexdo weeye,
haddaanay wax ku jirin maxaa xeerka loo socod siin la’yahay.
Arrin goleyaashu ka aamusaan maaha hantida iyo guryaha xadka ka
baxdayeen xukuumaddii iibinayso, hantida ka soobaxdaa halka ay
maraysana lama oga.
S: Ka warran miisaaniyad-sannadeedka Wasiirka Maaliyaddu u gudbiyey
Golaha Wakiillada?
J: Waxa uu Wasiirka Maaliyaddu soo bandhigay anigu miisaaniyad uma
karo, goluhuna haddii aannu isyeelyeelay waa uu og yahay waxa uu
Cawil horkeenay in aanay gaadhin meelihii loogu talogalay
Baarlamaanka ayey hortaallaa, iyaga ayaanay jirta hadday
iibsanayaan. Horena miisaaniyaddii uu keenay umay gelin meelihii
loogu talogalay, miisaaniyaddaas ciidan may gelin, cidna waxba
looguma qaban. Marka la weydiiyo waxay tidhaa bari ayey wax innagaga
socdaan, gobolladaas innagu soo biiray lacagtii loogu talogalay in
horumariyo ee 2%-ka cashuuraha loogu darayna waa la layahay.
S: Sideed u aragtaa dib-u-dhaca ku yimi waqtigii hore loogu
qoondeeyey qabashada doorashada madaxtooyada?
J: Waxa la yidhi awarku xamilkii buu qaadaa, laakiin xadhig
qalloocan maqaado, anigu waxaan leeyahay wax aan soconayn waxba yaan
ummadda dib looga dhigin. Wuu caddeeyey Komishanku in aanay
xukuumaddu qaybtii ay ku lahayd dhaqaalah ku baxaya doorashada aanay
soo gudbin. Anigu waxaan leeyahay dib-u-dhaca iyo murugga
siyaasadeed ee dalka galay waxa ka masuul ah hoggaanka dalka
Illaahay kala xisaabtami doono dhaartii iyo khiyaamada meesha ka
socota.
Madaxweynaha iyo ku-xigeenkiisa waxaan leeyahay Ilaahay ka cabsada
oo ummaddiina iyo dalkiina u tudha, waxaanad ogaataan in Somaliland
Illaahay ilaashanayo oo aanay weligeed iilanayn, ninkasta oo isku
daya inuu minjo-xaabiyana wuxuu ku dambeyn doonaa if iyo aakhiro
seeg taariikhdiisu ku madoobaato, dhawaaqyada beryahan madaxtooyada
ka soo yeedhanaya waxaan leeyahay Somaliland wax go’ lagu qaado ka
weyn, shacbigana waxaan leeyahay midnimadiina ilaashada oo dheg h u
dhigina seenyaalaha Soomaaliweyn ee madaxtooyada ka soo yeedhaya,
isa saamaxa oo Rabbi u tubad celiya, si uu idiinku keeno madax
caafimaad qabata oo idin hoggaamisa, Komishanka Doorashooyinkana
waxaan leeyahay garta oo ka soo baxa waajibaadka culus ee ummaddu
idiinka sugayso ee doorasha.
Dhinaca kale, waxa Aadan Ruushe sharraxaad ka bixiyey taariikhda
halgankii qadhaadhaa ee shacbiga Somaliland u soo galeen xorriyadda
iyo madaxbannaanidooda, taasoo uu ku tilmaamay mid aan dhibyaraan
lagu burburin karin, waxaannu madaxda hoggaamiyeyaasha dalka uga
digay in aanay dhab iyo dheel-dheeltoona uga hammiyin qorshe iyo
shirqool kasta oo lagu minjo-xaabinayo himilada ummadda iyo midhaha
qarannimada ee kumanaanka mujaahid u shahiideen.
“Hoggaanka dalka ee maanta ku hadaaqaya Sheekh Shariif iyo koonfur
baannu wadahalaynaa waa gartood, waayo waa rag aan tacab kaga jirin
halgankii dhiigga badan ku daatay ee dhaliyey xorrimada iyo qaranka
ay hoggaamiyaan, balse waxaan u sheegayaa in rag badan taas hortood
eedeen oo foolxumo iyo fadeexad la lumen, cid kasta oo ummaddan
khiyaamaysaa weligeed kama macaashin oo waa taariikh cad oo la
ogyahay, markaa waxaan leeyahay ha karaamo seegina oo ceeb iyo bar
madow kurisga ha ku sagatooyina,” ayuu hadalkiisa ku soo gunnaanaday
Wasiirul-dawlihii hore ee Hawlaha Guud Mr. Aadan Maxamuud Diiriye
(Ruush).
Jamhuuriya Online
|